1- Hồ Chí Minh là tượng trưng cho tinh hoa của dân tộc Việt Nam, một quốc gia có truyền thống văn hóa, tư tưởng được hình thành qua hàng ngàn năm lịch sử, mà cốt lõi là ý chí độc lập và khát vọng tự do. Đó là mục tiêu cao cả, quyền dân tộc thiêng liêng quy tụ toàn dân đứng lên chiến đấu đánh bại các đội quân ngoại bang phương Bắc xâm lược, để giành và giữ vững chủ quyền đất nước qua các thời đại lịch sử.

“ Tự do độc lập là quyền trời cho của mỗi dân tộc… Hễ một dân tộc đã đứng lên kiên quyết tranh đấu cho Tổ quốc họ thì không ai, không lực lượng gì chiến thắng được họ” (1).
Độc lập, tự do là tư tưởng cốt lõi của học thuyết giải phóng và phát triển dân tộc của Hồ Chí Minh, là nền tảng của đường lối chiến lược đại đoàn kết dân tộc qua các thời kỳ cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Sự hình thành Mặt trận dân tộc thống nhất trong cách mạng Việt Nam do Đảng tổ chức và lãnh đạo đã diễn ra qua một tiến trình vận động từ năm 1930 và được hoàn thiện về đường lối chính trị và tổ chức với sự ra đời của Việt Minh năm 1941.
Việt Minh ra đời giữa lúc nhân dân Việt Nam đang sống quằn quại trong cảnh “ nước sôi lửa nóng”, lúc “ quyền lợi dân tộc giải phóng cao hơn hết thảy”. Việc cứu nước là việc chung của đồng bào cả nước, ai là người Việt Nam đều phải kề vai sát cánh:
“Quyết làm cho nước non này,
Cờ treo độc lập, nền xây bình quyền:
Làm cho con cháu Rồng, Tiên,
Dân ta giữ lấy lợi quyền của ta” (2)
Hồ Chí Minh sớm xác định cuộc cách mạng của nhân dân các nước thuộc địa chống lại ách thống trị của chủ nghĩa đế quốc là “ dân tộc cách mệnh”. Cuộc cách mạng để “ giải phóng gông cùm nô lệ cho đồng bào”, là một sự nghiệp lớn, “ là việc chung của cả dân chúng”, “ trong đó công nông là gốc cách mệnh”, là “ chủ cách mệnh”, “học trò, nhà buôn nhỏ, điền chủ nhỏ…là bầu bạn cách mệnh”; các giới đồng bào sĩ, nông, công, thương đều phải đoàn kết lại do đảng cách mạng lãnh đạo để chống bọn đế quốc và tay sai.
Người không rơi vào giáo điều khuôn mẫu, không đơn giản hóa vấn đề dân tộc theo quan điểm coi vấn đề dân tộc thực chất là vấn đề nông dân và nội dung cơ bản về quyền lợi của nông dân là ruộng đất.
Nội dung cơ bản của cách mạng thuộc địa là quyền tự do độc lập. Nhân dân thuộc địa có một động lực vĩ đại khi họ đã hiểu được giá trị của sự đoàn kết dân tộc, quyết vùng dậy đấu tranh chống ách thống trị của chủ nghĩa thực dân giành lại quyền độc lập dân tộc và tự do cho toàn dân.
Cách mạng của nhân dân các nước thuộc địa có thể giành được thắng lợi trước cách mạng của nhân dân các nước tư bản và họ có thể giúp đỡ những người anh em ở phương Tây trong nhiệm vụ giải phóng hoàn toàn.
Đây là những quan điểm cách mạng cơ bản của Hồ Chí Minh làm nền tảng để xây dựng đường lối chiến lược cách mạng, thực hiện khối đại đoàn kết thống nhất dân tộc trong câch mạng giải phóng dân tộc ở nước ta.
2- Đầu năm 1930, nắm vững bản chất vấn đề dân tộc, Hồ Chí Minh đã lập ra Đảng cộng sản Việt Nam. Cương lĩnh đầu tiên của Đảng do chính Người soạn thảo, được Hội nghị thành lập Đảng nhất trí thông qua đã kết hợp đúng đắn vấn đề dân tộc với vấn đề giai cấp, trong đó nổi lên hàng đầu là vấn đề dân tộc. Cương lĩnh nêu rõ chủ trương chiến lược của Đảng trong cách mạng giải phóng dân tộc là đánh đổ đế quốc thực dân Pháp và bọn phong kiến, “ làm cho nước Việt Nam được hoàn toàn độc lập”, thực hiện các quyền tự do dân chủ, kể cả vấn đề tịch thu ruộng đất của đế quốc và bọn phản cách mạng đem chia cho nông dân, chuẩn bị thực hành thổ địa cách mạng. Đảng phải thu phục cho được đại bộ phận công nhân và nông dân, đồng thời phải đoàn kết với tiểu tư sản, trí thức, trung nông, tranh thủ hoặc trung lập phú nông, trung, tiểu địa chủ, tư sản Việt Nam… Chủ trương thành lập Hội phản đế đồng minh cũng được nêu ra để Ban chấp hành Trung ương phải tổ chức ngay.
Điểm sáng nổi bật trong Cương lĩnh đầu tiên của Đảng là chủ trương chiến lược chống đế quốc và tay sai giành độc lập, tự do, thực hiện đại đoàn kết dân tộc. Phong trào cách mạng nổ ra năm 1930 có tính quần chúng rộng rãi, nhất là những địa phương có phong trào lên đến đỉnh cao nhất như Nghệ An, Hà Tĩnh đã cuốn hút mạnh mẽ sức mạnh đoàn kết dân tộc, không chỉ có công nông mà còn có các tầng lớp trí thức, một số sĩ phu, phú nông, trung, tiểu địa chủ và một số quan lại nhỏ ở nông thôn. Đó là một sự thật lịch sử, bước đầu minh chứng tính hiện thực về sức mạnh của chủ nghĩa dân tộc và sự đoàn kết của nhân dân Việt Nam trong cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, về tính chân xác của quan điểm giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc, đoàn kết toàn dân chống đế quốc và tay sai của Hồ Chí Minh.
Ngày 18-11-1930, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra bản Chỉ thị về vấn đề thành lập Hội phản đế đồng minh, nhắc lại tư tưởng cách mạng đúng của Cương lĩnh chính trị đầu tiên, coi việc đoàn kết toàn dân là một trong những nhân tố thắng lợi của cuộc cách mạng. Chỉ thị phê phán những nhận thức sai lầm trong Đảng như đã tách rời vấn đề dân tộc với vấn đề giai cấp, đã coi nhẹ vai trò của Hội phản đế đồng minh trong cách mạng ở thuộc địa. Tư tưởng đoàn kết dân tộc trong Cương lĩnh đầu tiên của Đảng, nội dung của Chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương Đảng chưa được Ban Chấp hành Trung ương Đảng quán triệt, trái lại còn tiếp tục mắc bệnh “tả” khuynh giáo điều. Khuynh hướng “tả”, biệt phái giai cấp đó được tiếp tục biểu hiện rõ trong thư của Trung ương gửi cho các cấp đảng bộ ngày 9-12-1930 và các văn kiện khác của Đảng trong những năm 1931-1935 về sau.
Trong những năm 1936-1939, Đảng Cộng sản Đông Dương đã quyết định vận động thành lập Mặt trận nhân dân phản đế rộng rãi, sau gọi là Mặt trận thống nhất dân chủ để tập hợp các giai cấp, các đảng phái chính trị dù nhỏ bé, bấp bênh vào cuộc đấu tranh chống bọn phản động thuộc dịa và tay sai, đòi các quyền tự do dân chủ, cơm áo và hòa bình. Hồ Chí Minh cũng đã truyền đạt cho Ban Chấp hành Trung ương Đảng chủ trương phải tổ chức mặt trận một cách rộng rãi, phải đấu tranh không khoan nhượng chống tư tưởng bè phái, biệt lập. Đây là một bước trưởng thành mới về chủ trương xây dựng Mặt trận thống nhất của Đảng. Cao trào đấu tranh dân chủ rộng rãi của quần chúng diễn ra trong toàn quốc đã dẫn đến các hình thức phối hợp và liên minh hành động giữa các giai cấp, đảng phái chính trị, các đoàn thể quần chúng khác nhau trong từng đợt, từng phong trào đấu tranh đòi quyền lợi dân chủ và dân sinh. Mặt trận dân chủ “đã bắt đầu thực hiện từng bộ phận” chứ chưa được hình thành về mặt tổ chức, có hệ thống từ cơ sở đến trung ương, song đảng đã tích lũy thêm những kinh nghiệm có ý nghia thực tiễn quan trọng trong cuộc vận động xây dựng mặt trận những năm tiếp theo. Những kinh nghiệm đó đã được Nguyễn Văn Cừ, Tổng Bí thư của Đảng tổng kết bước đầu trong tác phẩm Tự chỉ trích, công bố tháng 7 - 1939.
3- Từ tháng 9-1939 trở đi, các dân tộc ở Đông Dương đứng trước nguy cơ mất còn, “ Quyền lợi tất cả các giai cấp bị cướp giật, vận mạng dân tộc nguy vong không lúc nào bằng”. Vì vậy Hội nghị lần thứ sáu của Ban Chấp hành Trung ương Đảng do Nguyễn Văn Cừ chủ trì đã quyết định giương cao ngọn cờ dân tộc lên hàng đầu. Hội nghị đã quyết định lập Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương nhằm mục đích đánh đế quốc Pháp, vua chúa bản xứ và bọn tay sai của đế quốc phản bội dân tộc; giành lại quyền độc lập hoàn toàn cho cả dân tộc trên bán đảo Đông Dương (thi hành quyền dân tộc tự quyết).
Sự liên hiệp các dân tộc ở Đông Dương không nhát thiết bắt buộc các dân tộc phải thành lập một quốc gia duy nhất vì các dân tộc Việt Nam, Miên, Lào vốn là một quốc gia độc lập. Mỗi dân tộc có quyền giải quyết vận mệnh theo ý muốn của mình, song sự tự quyết cũng không nhất định là rời hẳn nhau ra. Chính vì vậy, Hội nghị quyết định sẽ lập Chính phủ Liên bang Cộng hòa dân chủ Đông Dương, một chính phủ chung cho tất cả các tầng lớp nhân dân trong xứ và trong phong trào giải phóng dân tộc.
Vào mùa Xuân năm 1941, Hồ Chí Minh đã được trở về Tổ quốc trực tiếp chỉ đạo Ban Cháp hành Trung ương Đảng lãnh đạo và tổ chức nhân dân đánh Pháp, đuổi Nhật để giành lại quyền độc lập, tự do.Trung ương Đảng đã khẳng định và tiếp tục phát triển tư tưởng cách mạng dân tộc của Hồ Chí Minh, rằng: Nói đến vấn đề dân tộc là nói đến quyền tự do độc lập của mỗi dân tộc.Dân tộc đó có quyền lựa chọn con đường giải phóng của mình. Sau khi đánh đuổi Pháp, Nhật, Đảng phải thi hành đúng chính sách dân tộc tự quyết cho các quốc gia dân tộc ở Đông Dương. Các dân tộc sống trên bán đảo Đông Dương sẽ tùy ý muốn, tổ chức thành liên bang cộng hòa dân chủ hay đứng riêng thành lập một quốc gia tùy theo ý muốn của mình.
Hội nghị quyết định nêu cao ngọn cờ giải phóng dân tộc lên hàng đầu, thống nhất lực lượng cách mạng trên toàn cõi Đông Dương, không phân biệt thợ thuyền, dân cày, phú nông, tiểu tư sản, tư sản bản xứ, trung, tiểu địa chủ, ai có lòng yêu nước thương nòi vào một Mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi, đánh Pháp, đuổi Nhật giành quyền độc lập, tự do cho các dân tộc ở Đông Dương theo quan điểm thực hiện quyền dân tộc tự quyết. Đối với dân tộc Việt Nam sau khi đánh đuổi được Pháp – Nhật, sẽ lập nên nước Việt Nam mới theo chế độ dân chủ cộng hòa… Đây là một sự thay đổi về chiến lược cách mạng tư sản dân quyền của Đảng, xác định lại tính chất của cuộc cách mạng Đông Dương hiện tại không phải là cuộc cách mạng tư sản dân quyền, cuộc cách mạng phải giải quyết hai vấn đề: phản đế và điền địa nữa, mà là cuộc cách mạng chỉ giải quyết một vấn đề cần kíp “ dân tộc giải phóng” vì nếu không đánh đuổi được Pháp – Nhật thì vận mạng của dân tộc phải chịu kiếp ngựa trâu muôn đời mà vấn đề ruộng đất cũng không làm sao giải quyết được.Do đó, tính chất của cuộc cách mạng Đông Dương là cách mạng dân tộc giải phóng.
Vì quyền lợi sinh tồn của dân tộc, Đảng phải nêu cao ngọn cờ dân tộc. Đảng phải khơi dậy cho hết chí khí cách mạng, tinh thần yêu nước của các tầng lớp nhân dân, tập trung mọi lực lượng dân tộc để thực hiện nhiệm vụ trung tâm là giải phóng dân tộc, cứu nước. Cho nên, tổ chức mặt trận đại đoàn kết dân tộc phải có một tên mới có tính chất dân tộc hơn, có sức mạnh hiệu triệu đồng bào toàn quốc hơn và nhất là có thể thực hiện được trong tình thế lúc bấy giờ là Việt Nam độc lập đồng minh gọi tắt là Việt Minh. Đảng cũng đã ra một nghị quyết về chương trình của Việt Minh làm cơ sở để tổ chức và lãnh đạo mặt trận.
Công cuộc vận động xây dựng tổ chức Mặt trận Việt Minh đã được triển khai vào cuộc sống cách mạng của nhân dân ta.
Ngày 25-10-1941, Mặt trận Việt Minh chính thức ra Tuyên ngôn, kính cáo đồng bào rằng:
“ Từ khi lập quốc, xét lịch sử nước ta, chưa bao giờ dân tộc ta nhục nhằn, đau khổ như lúc này…
Nguy cơ diệt vong đã bày ra trước mắt. Hiện thời chúng ta chỉ có một con đường mưu sống là đoàn kết thống nhất, đánh đuổi Nhật, Pháp, trừ khử Việt gian.
Mở con đường ấy cho đồng bào, “ Việt Nam độc lập đồng minh” (Việt Minh) ra đời…
Việc giải phóng của ta phải do ta làm lấy.
Ai là người Việt Nam hãy phấn đấu tự cường, hãy tự tin, tự trọng, hãy đoàn kết thống nhất!” (3) .
Chương trình cứu nước của Việt Minh đã nêu rõ, sau khi đánh đuổi được Nhật – Pháp sẽ lập ra Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do Quốc dân Đại hội cử lên.Chính phủ sẽ thực hiện những chính sách của Việt Minh về chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội gồm 44 điểm cụ thể cốt đáp ứng hai điều mà toàn thể đồng bào ta đang mong ước là “ Làm sao cho nước Việt Nam được hoàn toàn độc lập; làm cho dân Việt Nam được sung sướng, tự do”.
Tổ chức Việt Minh được Hồ Chí Minh chỉ đạo thí điểm từ đầu năm 1941 ở Cao Bằng, rồi phát triển nhanh khi Việt Minh được chính thức thành lập. Việt Bắc là nơi phong trào Việt Minh phát triển mạnh. “Đặc điểm to nhất, đáng chú ý nhất của Việt Nam độc lập đồng minh ở Việt Bắc là tính chất rộng rãi, rộng rãi đến một trình độ xưa nay chưa từng thất trong lịch sử cách mạng nước ta; rộng rãi về phạm vi: từng xã, từng tổng, từng châu, từng huyện đã hoàn toàn tham gia vào hàng ngũ cách mạng; rộng rãi về mặt thành phần nhân dân: nam, phụ, lão, ấu đều rầm rộ tham gia vào công tác cứu quốc, chỉ trừ một số rất ít trung lập và phản động” (4). Tháng 11-1942 Việt Minh Cao Bằng đã mở Đại hội bầu Ban Chấp hành chính thức của tỉnh. Ban Chấp hành Việt Minh của liên tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn cũng đã được thành lập. Các hội cứu quốc được phát triển trong cả nước. Hội Văn hóa cứu quốc ra đời cuối năm 1943. Đảng Dân chủ Việt Nam được thành lập tháng 6-1944 và đã tham gia làm thành viên của Việt Minh.
Đứng đầu Việt Minh trong toàn quốc là Tổng bộ Việt Minh.
Việt Minh đã thực sự trở thành trung tâm tập hợp, đoàn kết các giai cấp, đảng phái chính trị và cá nhân yêu nước trong toàn quốc đứng lên đánh Pháp, đuổi Nhật.
Đảng đã thông qua Việt Minh các cấp để vận động, tổ chức và lãnh đạo nhân dân thực hiện nhiệm vụ trung tâm là chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.
Cuộc khởi nghĩa dân tộc trong cả nước tháng 8-1945 của nhân dân Việt Nam bằng “ sức mạnh đoàn kết dân tộc” đã giành được thắng lợi.
Mục tiêu cứu nước của Việt Minh đã trở thành hiện thực.
Sự phát triển hoàn thiện về đường lối, chủ trương chiến lược “ đoàn kết dân tộc” của Đảng dẫn đến sự ra đời của Măt trận Việt Minh 1941.
Sự thành lập và hoạt động của Việt Minh đã trở thành một nhân tố cơ bản, quyết định thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám 1945.
Việt Minh đã ra đời chính ở khu rừng Pác Bó. “ Hai chữ Việt Minh trong một thời kỳ dài làm nức lòng đồng bào cả nước, Hai chữ Việt Minh còn mãi mãi trong lịch sử, chói lọi nét vàng”(5) .
Việt Minh là một tổ chức mặt trận tiêu biểu, hoàn chỉnh, sáng chói như một mốc son đánh dấu sự ra đời của Mặt trận dân tọc thống nhất trong cách mạng Việt Nam.
- Việt Minh ra đời là kết quả của một quá trình vận động cách mạng ở Việt Nam, kết quả thắng lợi của tư tưởng độc lập, tự do và chiến lược đại đoàn kết dân tộc của Hồ Chí Minh, của Đảng ta; kết quả của một tư tưởng khoa học và sáng tạo, kiên quyết khắc phục tư tưởng ấu trĩ, “tả” khuynh, giáo điều rập khuôn.
- Sự ra đời và hoạt động của Việt Minh gắn liền với tư tưởng, đường lối chính trị, đường lối tổ chức và sự hoạt động thực tiễn của Hồ Chí Minh. Người là hiện thân của khối đoàn kết dân tộc vì độc lập, tự do; của chiến lược:
“ Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết.
Thành công, thành công, đại thành công”.
- Giương cao ngọn cờ dân tộc, khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước và đoàn kết thống nhất dân tộc, dựa vững vào khối liên minh công nông và trí thức, đoàn kết chân thành với mọi lực lượng yêu nước và tiến bộ của dân tộc trong một Mặt trận thống nhất rộng rãi - Mặt trận Việt Minh là một thành công sáng tạo của Hồ Chí Minh, của Đảng về công tác mặt trận trong cách mạng Tháng Tám, về chiến lược đại đoàn kết dân tộc trong cách mạng Việt Nam.
Vai trò lịch sử là người sáng lập và lãnh đạo Mặt trận Việt Minh – Mặt trận dân tộc thống nhất Việt Nam của Hồ Chí Minh không chỉ được những người cách mạng ngợi ca mà cả những người ở trận tuyến đối lập cũng phải thầm phục, kính nể. Đơ nít Oác nơ (Denis Warner) một người chống công cứng rắn ở Ôxtrâylia đã ngợi ca rằng Hồ Chí Minh “luôn luôn có mặt khi mọi người cần tới mình”, là người dắt dẫn lôi cuốn dân tộc vào một mặt trận đại đoàn kết. Oác nơ viết: “ Vừa mới tập hợp những người cộng sản lại với nhau năm 1930, thì khi cuộc chiến tranh Thái Bình Dương mới nổ ra, Cụ Hồ lại đã sẵn sàng bắt tay vào việc tập hợp những người theo chủ nghĩa dân tộc và những người cộng sản vào một Mặt trận thống nhất mới rộng rãi hơn… vào mùa Xuân năm 1941” (6) .
Nguyễn Tường Bách, một đảng viên Việt Cách thuộc phe đối lập chống Việt Minh đã viết những lời thán phục sức nổi dậy của Việt Minh để giành chính quyền năm 1945 như sau: “ Đâu đâu cũng là Việt Minh cả… Tại sao? Đó là câu tôi tự hỏi. Họ tài thật. Chúng tôi không khỏi thầm phục…Việt Minh đã thắng khắp nơi. Ngày 2-9, Chính phủ Hồ Chí Minh làm lễ tuyên thệ độc lập ở Quảng trường Ba Đình. Tôi đã biết… Hồ Chí Minh ngày nay là Nguyễn Ái Quốc mà chúng tôi vẫn khâm phục như một nhân vật thần kỳ” (7) .

PGS.NGND LÊ MẬU HÃN

Tôi xin có ý kiến một chút nhìn về góc độ tên bài. Thực ra thì sự ra đời của MTVM mới là sự hoàn thiện về mặt tổ chức của Mặt trận dân tộc thống nhất.