Tám giờ sáng ngày 17/8/1945, đồng chí Thái Hy nhận lệnh trực tiếp của đồng chí Nguyễn Quyết - Bí thư Thành ủy Hà Nội, ủy viên quân sự của Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội giao nhiệm vụ cho Đoàn TNXP Hoàng Diệu: phá và phá bằng được cuộc mít tinh của Tổng hội viên chức. Để thực hiện nhiệm vụ trên, đồng chí Thái Hy và tôi cùng trao đổi kế hoạch. Chúng tôi dự kiến Tổng hội sẽ bố trí bảo an binh và cảnh sát bảo vệ cuộc mít tinh đó nên hoạt động của ta phải hết sức khẩn trương, làm nhanh và rút gọn, chiếm bằng được micro để tuyên truyền. Việc chọn người diễn thuyết phải rất thận trọng vì trước một số đông quần chúng lại có bảo an binh và cảnh sát nên phải chọn người gan dạ, nhanh, có kinh nghiệm và nên chọn diễn giả là nữ. Sau khi rà soát lực lượng, chúng tôi thống nhất chọn đồng chí Từ Trang(1) vì chị đã có kinh nghiệm diễn thuyết, lại nhanh nhẹn và gan dạ. Chúng tôi thống nhất thành lập tổ diễn đàn gồm: đồng chí Thái Hy tổ trưởng bảo vệ ở phía dưới, tôi và đồng chí Từ Trang lên diễn đàn. Tôi sẽ chiếm micro công bố Nhật đầu hàng, đồng chí Từ Trang diễn thuyết. Mỗi người được trang bị một khẩu súng ngăn.

Mười giờ ngày 17-8- 1945 , tôi về nhà đồng chí Từ Trang số 6 Hàng Đào để trao đổi nội dung, kế hoạch thực hiện. Buổi trưa chúng tôi ra khu Nhà hát lớn để thăm dò tình hình thì thấy ban tổ chức đang chuẩn bị đưa bàn ghế và một trống cái lớn lên khán đài.

Đến gần giờ khai mạc nhóm chúng tôi đứng trước tòa nhà Đạo Tin lành (câu lạc bộ Đoàn kết)(2) để theo dõi việc tổ chức và chọn thời điểm hành động.

Khi thấy có đông quần chúng ở quảng trường, hai bên có hai hàng rào bảo an binh bảo vệ, cảnh sát đi tuần xung quanh, tình hình đã tương đối ổn định, chúng tôi tiến ra đám đông, đi men theo cạnh hàng lính bảo an để vào khán đài. Đồng chí Thái Hy dừng lại ở dưới để quan sát, tôi đi trước, đồng chí Từ Trang đi sau lặng lẽ tiến lên. Tiến lại gần người phụ trách micro lúc ấy tôi mới biết đó là anh Nguyễn Dực. Anh Nguyễn Dực vốn có cảm tình với Việt Minh và nhiều lần mua tín phiếu do tôi bán, tôi nói: "Yêu cầu anh đưa micro để tôi làm việc. Nhận được micro, tôi tranh thủ nói ngay: "A lô! Xin đồng bào chú ý, quân Nhật đã chấp nhận điều kiện đầu hàng của Đồng minh, xin mời đồng bào nghe đại biểu Việt Minh nói chuyện", chuyển micro cho đồng chí Từ Trang rồi tôi lùi lại đằng sau để bảo vệ. Đồng chí Từ Trang nói đại ý "Nhật đang chuẩn bị đầu hàng", "bọn bù nhìn bán nước đang âm mưu tiếp tay cho quân thù, đồng bào thành phố đoàn kết chặt chẽ chung quanh Mặt trận Việt Minh, tiến lên giành độc lập thực sự cho Tổ quốc..." nói xong, chị Từ Trang và tôi rút lui ngay. Ngoảnh lại phía sau thì tôi thấy một chị nói tiếp (lúc đó tôi đoán là người của Mặt trận, sau này được biết đó là chị Nguyễn Khoa Diệu Hồng).

Phía dưới quảng trường bấy giờ cờ đỏ sao vàng cỡ nhỏ xuất hiện rất nhiều, quần chúng vừa vẫy cờ vừa hô: "ủng hộ Việt Minh" đồng thời tôi lại thấy một lá cờ đỏ sao vàng rất lớn từ bao lơn tầng gác của Nhà hát lớn được buông xuống.

Vừa rút lui vừa phấn khởi nhưng vẫn phải chú ý đề phòng người theo dõi. Khi thấy đã an toàn chúng tôi lại về số 6 Hàng Đào Thay đổi quần áo xong, tôi đi ra phía Bờ Hồ thì đã thấy đoàn biểu tình của đồng bào đến đền Bà Kiệu, vừa đi vừa phất cờ hô to: "ủng hộ Việt Minh".

Tối 17-8-1945 cũng tại số 6 Hàng Đào, đồng chí Học Phi và Như Phong viết bài báo diễn tả cuộc biểu tình đến 22 giờ mới xong. Tôi, đồng chí Như Phong đi cùng đồng chí Học Phi và một đồng chí nữa đến tòa soạn báo Tin Mới ở phố Phủ Doãn, gặp ông Mai Văn Hàm chủ bút, yêu cầu đăng bài của chúng tôi (ở đây tôi có gặp một số đồng chí của Đảng dân chủ).

Ông Mai Văn Hàm đồng ý, đã đề nghị chúng tôi trói ông lại đề phòng ngày hôm sau Nhật có thể gây chuyện. Khi chúng tôi xuống phòng sắp chữ thì thấy báo đã lên khuôn, không có một tin tức nào về cuộc biểu tình. Chúng tôi đề nghị anh em công nhân sắp chữ dỡ ra xếp lại. Anh em làm ngay. Mãi đến 24 giờ mới xong khuôn chữ, chúng tôi đi cùng anh em sang nhà in ở Bờ Hồ (hiện nay là tòa soạn báo Hà Nội mới) để đưa vào máy in. Tôi ở lại theo dõi cho đến 8 giờ sáng ngày 18-8-1945 mới in xong bài báo.

Ngày 18-8 là ngày chúng tôi đi cổ động quần chúng trong thành phố đi dự mít tinh vào ngày 19-8 để cướp chính quyền. Tối 18-8, chúng tôi về tập trung ở Giáp Nhị phía Nam thành phố để chuẩn bị cho ngày hôm sau.

Sớm ngày 19-8-1945 Đoàn TNXP Hoàng Diệu với đội ngũ chỉnh tề mang theo cờ và các loại vũ khí có sẵn đi bộ lên chợ Mơ, cùng lên một chuyến tàu điện, tới Bờ Hồ thì xuống. Sắp xếp lại hàng ngũ đi đến Nhà hát lớn dự, xong mít tinh, chúng tôi về chiếm trại Bảo an binh dưới sự chỉ huy của đồng chí Nguyễn Quyết, ủy viên quân sự của ủy ban khởi nghĩa...

Theo “Hà Nội – Mùa thu cách mạng”, Ban Tuyên giáo Thành ủy Hà Nội,

Nxb. Hà Nội. 2009


--------------------------------------------------------------------------------

(1) Sau này là vợ đồng chí Mười Hương, cán bộ TW Đảng.

(2) Nay đã bị phá, để xây một tòa nhà lớn (BT).