Chắc hẳn nói tới chọi trâu ai cũng nghĩ tới Hải phòng...Nhưng mỗi người dân Vĩnh phúc quê tôi lại tự hào rằng không ở đâu Chọi trâu lại truyền thống như ở Vinh phúc...!
Hải Lựu là một xã thuộc huyện Lập Thạch (Vĩnh Phúc). Vùng quê miền núi trung du này có một lễ hội truyền thống văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc. Đó là lễ hội chọi trâu. Hải Lựu xưa còn có tên gọi là Bạch Lưu. Hải Lựu nằm bên bờ trái dòng sông Lô, giữa vùng núi non hiểm trở. Tương truyền, một buổi sáng trên bến sông Lô xuất hiện hai con trâu trắng đánh nhau rất dữ dội làm vang động cả một vùng. Dân làng gọi nhau kéo ra xem rất đông. Hai con trâu trắng đánh nhau quyết liệt rồi cùng nhảy xuống sông biến mất. Từ đó, làng được gọi là Bạch Ngưu (tức trâu trắng), nhưng sau đó để kiêng tên thành hoàng làng nên gọi chệch đi là Bạch Lưu.
Chọi trâu Hải Lựu
Lễ hội chọi trâu có thể có xuất phát điểm từ sự tích đó. Nó có từ thế kỷ thứ hai trước công nguyên. Đầu thời Bắc thuộc, thừa tướng Lưỡng Gia quê gốc Nghệ An, là một danh tướng của nhà Hán đã bỏ kinh đô Phiên Ngung thuộc Quảng Đông, Trung Quốc về lập căn cứ ở vùng đất Lập Thạch để cự lại Hán triều. Ông đã nhiều lần đánh bại các đợt tiễu phạt của triều đình. Sau mỗi lần thắng trận, để động viên binh sĩ ông đều tổ chức chọi trâu, cho mổ trâu khao quân để động viên quân sĩ hăng hái chiến đấu. Vì thế có câu ca dao còn truyền lại:
“Dù ai buôn đâu, bán đâu
Tháng giêng mười bảy chọi trâu thì về
Dù ai buôn bán trăm nghề
Tháng giêng mười bảy nhớ về chọi trâu”
Từ năm 1947 do cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ác liệt và những khó khăn của những năm bao cấp sau này, lễ hội chọi trâu Hải Lựu không tổ chức được. Mãi đến năm 2002, lễ hội mới được khôi phục. Năm 2004, lễ hội chọi trâu Hải Lựu được tổ chức trong hai ngày 16, 17 tháng Giêng. Hàng vạn người từ khắp nơi trong vùng và các tỉnh lân cận là Phú Thọ, Tuyên Quang đã về dự. Cuộc so tài của 24 "ông trâu" được chia thành 12 cặp đấu vòng loại, 12 trâu thắng sẽ tiếp tục tham gia vòng loại thứ hai, 3 trâu thắng ở vòng loại thứ ba sẽ đấu vòng tròn để tranh ngôi nhất nhì. Những năm gần đây thể lệ thi đấu trong lễ hội chọi trâu có sự thay đổi hợp lý hơn. Có 25 "ông trâu" chia làm 12 cặp thi đấu, một trâu được đặc cách vào thẳng vòng hai. Đến vòng hai tổ chức bốc thăm, một trâu may mắn không phải đánh. Cứ như thế đến vòng áp trận nhất nhì thì còn 4 trâu thành hai cặp đấu chọn 2 để vào vòng tranh giải nhất, nhì.
Trước ngày lễ hội, ban tổ chức hội chọi trâu Hải Lựu cử một đoàn đại biểu lên Đền Hùng (Phú Thọ) dâng lễ báo cáo tổ tiên. Đêm trước ngày khai hội là lễ tế thành hoàng làng. Có lẽ đêm ấy cả xã không ngủ chờ đợi giờ phút đưa trâu vào sới. Thường là sau lễ tế Tổ trang nghiêm cả làng uống rượu, ca hát, cùng bàn chuyện làm ăn trong năm mới, cùng lo chuẩn bị cho trâu vào sới chọi ngày mai. Trong sâu thẳm mỗi con người nông dân bình dị đều giành giờ phút thiêng liêng để nghĩ về tổ tiên và quá khứ xa xưa truyền thống oai hùng.
Nét văn hoá độc đáo của chọi trâu Hải Lựu là các "ông trâu" được các tập thể các xóm, thôn, họ tộc cùng tham gia nuôi dưỡng, huấn luyện. Hàng năm, vào khoảng tháng 7, tháng 8 các xóm tổ chức góp tiền cử người lặn lội lên tận các tỉnh vùng cao Tuyên Quang, Hà Giang, Yên Bái, Lai Châu, Hoà Bình để tìm mua những con trâu khoẻ, đẹp đem về. Các làng tiến hành được bình xét, giao cho một gia đình tiêu biểu nuôi dưỡng trâu chọi. Gia đình này phải là gia đình có đủ ông bà, cha mẹ, con cháu sống hoà thuận, hiếu thảo, kinh tế khá giả, là một gia đình rất văn hóa. Các gia đình khác có nghĩa vụ đóng góp thức ăn cho trâu. Trâu chọi được cả cộng đồng yêu quí, vuốt ve, trân trọng, coi như một thành viên. Từ việc chăm sóc những "ông trâu" mà cộng đồng càng thêm đoàn kết, gắn bó với nhau hơn, hỗ trợ nhau trong lao động sản xuất và xây dựng xóm thôn.
Sau thời gian gần nửa năm được chăm sóc rèn luyện, trâu nào cũng béo tốt, dũng mãnh, tràn đầy sinh lực sẵn sàng vào trận đấu. Trâu chọi ở Hải Lựu bao giờ cũng đấu nhau bằng lối đối mặt dùng sừng và sức khoẻ để chọn thế võ tấn công đối phương, dù thắng hay thua không bao giờ trâu tấn công nhau từ phía sau lưng hay mạng sườn. Đó là nét đẹp văn hoá, là sự huấn luyện công phu của con người, điều này thể hiện tinh thần văn hoá và thượng võ của dân tộc.
Có lẽ chọi trâu ở xã Hải Lựu là một trong những lễ hội văn hoá dân gian cổ xưa nhất còn lưu giữ được dáng vẻ nguyên sơ. Theo tôi biết ở đây không có những toan tính cay cú ăn thua của con người, không có việc trâu bị tiêm thuốc kích thích, không có cá cược... Song cũng như ở hội chọi trâu Đồ Sơn (Hải Phòng) tất cả các trâu dù thắng dù thua ngay sau khi lễ hội kết thúc đều "được" giết thịt để liên hoan tập thể. Ai cũng mong được thưởng thức món thịt trâu quí để mong một năm mới có "sức khoẻ như trâu". Mọi người vừa ăn uống hể hả vui bên mâm cỗ, vừa bàn luận về những miếng đánh đẹp của trâu. Để rồi lại tiếp tục bàn việc giữa năm, các xóm thôn lại cử người đi tìm mua trâu mới, tích cực chuẩn bị cho mùa chọi trâu năm sau.
Lễ hội chọi trâu Hải Lựu là một trong những lễ hội văn hoá dân gian cổ truyền cần được giữ gìn và phát triển. Năm nay là năm con trâu, lễ hội chọi trâu ở Hải Lựu càng thêm sôi động và có ý nghĩa. Ngay sau Tết nguyên đán Kỷ Sửu-2009, mấy người bạn cùng quê đã dặn tôi nhớ về Hải Lựu xem hội chọi trâu. Xin được giới thiệu bài viết này để bạn bè gần xa thêm hiểu về một lễ hội truyền thống văn hoá của quê tôi./.
Tue Jun 23, 2009 8:48 pm
