Khi đến gần những công trình đồ sộ này, hình dáng góc cạnh và độ nghiêng của chúng làm tan biến dáng vẻ về độ cao và đánh lừa đôi mắt… nhưng ngay khi bắt đầu đo những sản phẩm mỹ thuật khổng lồ bằng thước tỷ lệ quen thuộc, chúng lại phục hồi tất cả vẻ bao la của mình.


Kim tự tháp Giza.
Trong số Bảy kỳ quan thế giới cổ đại, chỉ có các Kim tự tháp Giza là còn tồn tại. Mặc dù đã bị mất đi rất nhiều lớp vỏ bọc bằng đá vôi trắng, cùng các đền thờ bao quanh đã bị đổ nát, nhưng chính kích thước của những công trình hùng vĩ này vẫn khiến du khách phải sửng sốt. Công trình vươn lên như một trong số những thành tựu đáng ngạc nhiên nhất trong lịch sử, nhưng thậm chí ngay cả hiện nay các phương pháp được những thợ xây cổ đại áp dụng vẫn còn là vấn đề nhiều tranh cãi.
Thực tế có hơn 80 Kim tự tháp ở Ai Cập, được xây dựng trong khoảng thời gian hơn 100 năm, nhưng các Kim tự tháp ở Giza là lớn nhất và được bảo quản tốt nhất nhờ vào tính chắc chắn của công trình. Kim tự tháp Giza do ba vị vua thuộc vương triều thứ tư xây dựng: Khufu (còn gọi là Cheops), Khafre (Chephren) và Menkaure (Mycerinus). Kim tự tháp Khufu (khoảng 2551-228 tr.CN) lớn nhất và còn được gọi là Kim tự tháp lớn. Với hơn 4.000 năm tuổi, đây là công trình được xây dựng cao nhất trên thế giới.
Ý nghĩa
Các kim tự tháp Ai Cập thuộc Cổ hay Trung vương triều đều là thượng tầng kiến trúc của các lăng mộ hoàng gia. Sự chắc chắn và đồ sộ của công trình nhằm mục đích bảo vệ thi hài của nhà vua, nhưng việc chọn lựa hình dáng kim tự tháp phải có sự nghiên cứu biểu tượng đáng kể. Kim tự tháp nhằm mục đích giúp nhà vua thăng thiên, hình dáng thường được giải thích như một đoạn đường dốc hướng lên bầu trời. Kim tự tháp cũng liên kết với các gò đất nguyên thủy hình thành do sự xáo trộn các khối nước vào thời điểm xây dựng. Ngoài ra, hình dáng kim tự tháp có thể là biểu tượng mặt trời, tượng trưng cho các tia nắng mặt trời chiếu chếch ở dạng rắn nổi lên, đôi khi nhìn thấy tia nắng chiếu xuyên qua mây. Dù sự giải thích hình dáng như thế nào, điều rõ ràng là người Ai Cập đã cố gắng xây dựng công trình cao nhất có thể, một khối lượng lớn gồm công trình bằng đá xây dựng theo hình kim tự tháp có lẽ là phương pháp thành công nhất để đạt đến ước vọng này.
Bản thân kim tự tháp chỉ là một bộ phận trong tổ hợp chôn cất hoàng gia. Mỗi kim tự tháp đều tọa lạc trong một vùng đất, bao quanh là khu đền tang lễ nằm ở cạnh phía Tây, cũng có một ngôi đền trong thung lũng gần con sông nối liền với ngôi đền phía thượng lưu bằng bờ đất đắp cao chạy dài trang trí bằng những tác phẩm chạm nổi. Bờ đất đắp cao ở kim tự tháp Khufu vẫn còn khi Herodotus tham quan Giza vào thế kỷ 5 tr.CN. Theo ông quan sát, hầu hết các trang trí chạm trổ trên các vách đều gây ấn tượng cũng như chính bản thân kim tự tháp.
Mặt bằng bố cục và chuẩn bị địa điểm xây dựng
Điều quan trọng là phải chọn địa điểm xây dựng thích hợp. Vùng cao nguyên Giza được chọn do vị trí tầm nhìn bao quát hướng về thung lũng sông Nile và nằm ở bờ Tây - phía Tây thường đi đôi với mặt trời lặn và cái chết. Ngoài ra, dãy đá vôi trắng tạo ra một nền móng vững chắc chịu đựng trọng lượng đồ sộ của công trình và cũng là nguồn nguyên liệu thừa thãi trong việc xây dựng các phần lõi rắn chắc.
Kế đến là chuẩn bị địa điểm xây dựng. Công việc bắt đầu bằng việc phác thảo sơ bộ, san lấp mặt bằng, hình thành một chân đứng chắc chắn, chẳng hạn như san lấp theo góc vuông và dây dọi, nhưng có thể đạt đến mức độ chính xác đáng ngạc nhiên: mặt bằng lối đi quanh kim tự tháp Khufu chỉ dao động 2 cm (khoảng 0,78 inch). Mặc dù khu vực quanh vùng cạnh đáy kim tự tháp được giảm xuống để tạo ra một nền móng bằng phẳng, nhưng đá tự nhiên bên trong thông số vẫn giữ nguyên để hình thành một phần lõi rắn trong công trình xây dựng bằng đá ở lớp phía dưới.
Khi chuẩn bị xong địa điểm, các nhà khảo sát bắt đầu bố trí một góc vuông chính xác để làm cạnh đáy kim tự tháp. Mỗi kim tự tháp được sắp thẳng hàng sao cho các cạnh hướng về bốn phương chính. Đầu tiên, hoặc là cạnh hướng Đông hay cạnh hướng Tây được sắp thẳng hàng với hướng Bắc bằng cách quan sát các vì sao ở đường chân trời. Thêm một lần nữa, những người thợ xây Ai Cập rất chính xác: các cạnh của kim tự tháp lớn chỉ lệch khỏi hướng chính Bắc trung bình khoảng 3 phút trong một độ. Khi một cạnh được sắp thẳng hàng, các cạnh khác được xây dựng căn cứ theo cạnh vừa sắp thẳng hàng về mặt hình học và được đánh dấu trên lối đi.
Trong những năm gần đây, có nhiều nỗ lực có ý nghĩa trong việc nghiên cứu mặt bằng bố cục theo đường chéo của ba kim tự tháp quan trọng Giza. Điều không chắc chắn rằng, có bất cứ quy hoạch tổng thể cơ bản nào trong việc xây dựng, vì các kim tự tháp xây dựng ở những thời gian khác nhau và dự án riêng biệt. Vả lại, các vùng đất bao quanh kim tự tháp không liên kết với nhau như người ta vẫn tưởng đã có quy hoạch tổng thể. Mặt bằng bố cục theo đường chéo góc là kết quả trực tiếp trong tiến trình xây dựng, các kim tự tháp được gióng thẳng hàng theo hướng chính Bắc, vì thế mỗi kim tự tháp được xây dựng chếch theo rìa cao nguyên và bị công trình có trước cản lại nhằm giữ cho ngay hàng, không cản tầm quan sát các ngôi sao phương Bắc để gióng hàng cho chính xác.
Khai thác, vận chuyển đá


Đá tảng được dùng làm lõi trong tháp.
Đá tảng sử dụng làm lõi trong Kim tự tháp lớn được khai thác từ mỏ đá nằm ở phía Nam kim tự tháp, cũng cùng phương pháp áp dụng để đào đường hào quanh tượng Nhân sư. Thế nhưng, những người thợ xây xác định chất lượng đá vôi trắng ở địa phương quá kém đến mức không thể làm lớp vỏ bọc ngoài, vì thế phải vận chuyển đá vôi trắng mịn vượt sống ở Tura đến cảng nằm ở ven cao nguyên. Bình quân mỗi tảng đá sử dụng trong kim tự tháp cân nặng 2,5 tấn, mặc dù người ta đã làm giảm kích thước hướng về phần đỉnh của tảng đá. Ngoài ra, đá granite được vận chuyển từ Aswan, cách địa điểm xây dựng 935 km (580 dặm) về phía Nam. Để gióng thẳng hàng với phòng chôn cất và tạo ra các nút chặn không thể xâm nhập vào các hành lang bên trong để làm nản chí những tên ăn trộm mộ. Đá granite cũng được sử dụng ở lớp đá thấp nhất trong lớp vỏ bọc kim tự tháp Khafre, và ít nhất có trong 16 lớp đá dưới đáy kim tự tháp Menkaure.
Khi đến cảng, các tảng đá được chất lên các thanh trượt bằng gỗ, kéo bằng dây thừng đến cạnh đáy kim tự tháp. Số lượng các toán nhân công kéo một tảng đá thay đổi tùy theo trọng lượng của tảng đá. Một trong những tuyến đường vận chuyển dẫn đến kim tự tháp thuộc thời trung vương triều nằm ở Lisht đã được khai quật. Người ta phát hiện có nhiều thanh gỗ phẳng đặt trên đường lăn gỗ nằm trên lớp đất bùn cứng: một con đường như thế sẽ giảm lực ma sát đáng kể và tăng khối lượng chất hàng lên các thanh trượt.
Trái với suy nghĩ của nhiều người, các kim tự tháp không phải do nô lệ, mà do lao dộng đến tuổi đi lính, tham dự. Ít nhất một số trong lực lượng lao động này thường trực, nhưng phần nhiều là lao động thời vụ: có lẽ mùa hè số nhân công tập trung đông nhát vì lũ sông Nile hàng năm cản trở việc thi công. Ngoài những người trực tiếp xây dựng kim tự tháp, còn có một hệ thống cung ứng khổng lồ khác để tiếp lương thực cho công nhân. Theo các hướng tính gần đây, kim tự tháp Khufu đã sử dụng một lực lượng 20.000-30.000 lao động, và số này làm nhà ở gần công trường.
Đường dốc và xây dựng
Một trong những khía cạnh thường gây tranh cãi trong việc xây dựng kim tự tháp là cách đưa các tảng đá lên cao trong công trình. Nhiều sơ đồ khác nhau diễn tả việc dựng, bẩy và kéo các tảng đá đã được nghiên cứu, và hiện nay hầu hết các học giả đều nhất trí rằng người ta đã sử dụng một số loại đường dốc, sau khi kim tự tháp hoàn tất, số đường dốc này được tháo dỡ. Ở Giza, mặc dù không có chứng cứ nào rõ rệt cho thấy đường dốc được bảo quản, nhưng số đá vụn và đá nhỏ rải trên mặt đường lấp đầy các khu mỏ đá ở Khufu có thể xem là phần còn lại. Chứng cứ từ những địa điểm khác đưa ra giả thuyết người ta đã sử dụng nhiều loại đường dốc khác nhau. Có thể gạt bỏ một số vì lý do thực tiễn: không đủ không gian để làm một con đường dốc thẳng dẫn đến đỉnh kim tự tháp trong khi đường dốc hình xoắn ốc có lẽ sẽ che khuất các góc bên trong kim tự tháp, dẫn đến việc sai lệch trong khi thi công.
Dường như có những giải pháp khác nhau để dựng các tảng đá trên cao được áp dụng khi việc thi công đang tiến triển. Có khoảng 96% thể tích của một kim tự tháp nằm dưới 2/3 phần đáy, trong khi thi công các lớp đá phía dưới, người ta tạo ra nhiều đường dốc nhỏ để đảm bảo mang được nhiều đá lên các tầng đang thi công. Đối với phần đỉnh kim tự tháp, số lượng đá sẽ chậm hơn vì việc đưa đá lên cao càng khó hơn, và ngay tại đỉnh, phải có nhiều cải tiếng đáng kể mới dựng và định vị được các tảng đá.


Mỗi tảng đá được tạo hình để vừa khít các tảng bên cạnh.
Mỗi tảng đá được tạo hình khi di chuyển đến vị trí sau cùng sao cho chúng vừa khít với các tảng đá bên cạnh: các tảng đá làm vỏ bọc của kim tự tháp lớn được lắp khít khao đến mức không thể để lọt lưới dao vào khe hở. Người ta dùng chất vữa thạch cao để trám bất cứ khe hở nào và cũng sử dụng như dầu bôi trơn giúp cho việc định vị các tảng đá được thuận tiện. Dường như các tảng đá đặt ở góc đều được lắp và đẽo gọt khi bắt đầu thi công mỗi lớp đá để bảo đảm mỗi lớp đá đều gióng thẳng hàng.
Người ta đo các đường chéo góc để kiểm tra công trình có vuông góc hay không, trong khi ngắm các góc để tránh bị xoắn góc.
Bố cục bên trong kim tự tháp
Kim tự tháp của Khufu mang nét độc đáo về tính phức tạp trong việc sắp xếp bên trong. Có ba phòng trong: phòng thấp nhất được tạo thành từ lớp đá bên dưới kim tự tháp trong khi hai phòng phía trên được xây dựng bên trong kim tự tháp. Phòng của nhà vua hoàn toàn nằm thẳng hàng với đá granite đó ở Aswan, bên trong có cả quan tài đá cũng bằng cùng loại đá này. Phía trên phòng của nhà vua là năm phòng giải trí, bên trên lợp mái với các dầm granite rất to, thiết kế để làm chệch trọng lượng của kim tự tháp ra khỏi trần nhà của phòng chôn cất, trong Hành lang lớn dẫn đến Phòng của nhà vua, đầu cuối cùng được đỡ bằng rầm chìa. Những thân cột hẹp khoảng 20 cm (8 inch) vuông dẫn từ hai phòng phía trên và sắp thẳng hàng dưới về chòm sao Orion, và các ngôi sao ở đường chân trời, giúp cho “linh hồn của nhà vua băng hà đi đến các vì sao này. Giới kiến trúc sư cũng nghĩ ra khung lưới sắt công phu và cơ chế nút chặn để bịt kín các hành lang vào, nhưng sau này các tên trộm đã đào đường hầm quanh hệ thống.
Các phòng bên trong kim tự tháp Khafre và Menkaure nằm phía dưới mặt đất, được đào từ lớp đá nền. Kim tự tháp Khafre chỉ có hai phòng đơn giản với trần nhà đóng kín, trong khi kim tự tháp Menkaure có một dãy các phòng và lối đi tuy nhỏ nhưng phức tạp hơn, một trong số này có trang trí.
Hoàn tất kim tự tháp
Trong khi các cạnh của những tảng đá bao được đẽo gọt tạo hình khi lắp đặt, thì mặt ngoài của tảng đá vẫn chưa trau chuốt cho đến khi hoàn tất kim tự tháp: đá dư bảo vệ lớp bọc trong khi thi công các tầng phía trên. Công việc trau chuốt sau cùng diễn ra theo trình tự từ trên đỉnh xuống. Lúc nhân công di chuyển từ các cạnh của kim tự tháp xuống, thì các đường dốc xây dựng được tháo giàn dần. Phần lớn lớp vỏ bao bằng đá granite thuộc lớp đá phía dưới kim tự tháp Menkaure không được trau chuốt trong khi thi công đều bị hủy bỏ, vẫn còn nhìn thấy nhiều phần lồi trên các tảng đá.
Ngoài đường hầm kim tự tháp Giza, phần lớn vẫn còn nguyên vẹn cho đến thời Trung cổ, lúc ấy việc khai thác đá đều theo hệ thống. Yêu cầu cần phải có đá vôi trắng mịn cho các công trình ở Cairo, người ta nhận thấy việc di chuyển các tảng đá làm lớp vỏ từ kim tự tháp còn dễ hơn việc khai thác nguyên liệu mới nhiều. May thay, một phần nhỏ các lớp đá bao trên đỉnh kim tự tháp Khafre vẫn còn, tạo ra sự thoáng hiện trêu người so với diện mạo nguyên thủy.
Việc thám hiểm và vẽ bản đồ cao nguyên Giza đã được tiến hành từ thế kỷ 17 và hiện nay vẫn đang tiếp tục. Người ta tiến hành nhiều cuộc quan sát và khai quật tỉ mỉ nhằm tìm kiếm thông tin về cách xây dựng và con người đã tham gia xây dựng các công trình phi thường này.
( Theo GMT+ 7)