- Đề Văn “mở” dành sự quan tâm của đông đảo dư luận xã hội, từ đề Văn nhìn rộng ra, các đề thi khối khoa học xã hội như Lịch sử và Địa lý liệu đã “mở” chưa, và có thể “mở” được không?

Môn Sử: Muốn "mở" phải đồng bộ

Nhận xét đề thi Lịch sử và Địa lý năm nay, các thầy cô cùng có chung nhận định: đã đổi mới, nhưng chưa đột phá, muốn đổi mới “khâu ngọn” - đề thi, phải đổi mới toàn diện từ sách giáo khoa, phương pháp giảng dạy truyền đạt kiến thức đến kiểm tra, đánh giá...

Thầy Lê Văn Dũng, giáo viên Lịch sử trường THPT Chu Văn An, Hà Nội thừa nhận: “Học sinh ngại cách học thuộc lòng máy móc, giáo viên cũng không thích cách giảng dạy, nhồi nhét đơn vị kiến thức”.

Vì thế, hướng đề “mở” là giải pháp tốt để học sinh có thể sáng tạo và chủ động trình bày vốn kiến thức, hiểu biết của mình trên thao tác tư duy, chứ không chỉ học thuộc máy móc và "tái hiện lại" đơn vị kiến thức.

Thầy Dũng nhận định: “Đổi mới đề thi mở không thể ngày một, ngày hai mà phải đồng bộ từ chương trình giảng dạy, sách giáo khoa, đến khâu kiểm tra đánh giá”.

Nhưng nhìn thực trạng dạy và học Lịch sử hiện nay, cả thầy và trò vẫn bị vướng vào vòng quanh quẩn: muốn đổi mới đề thi – khâu kiểm tra đánh giá thì phải đổi mới cách dạy và học, nếu đổi mới dạy và học mà vẫn giữ đề thi truyền thống thì học sinh làm khó có thể làm được bài.

Theo thầy Dũng, khởi điểm cho đề mở là cần đem đến “làn gió mới” cho không khí học tập. Đầu tiên là đổi mới phương pháp, gắn sự kiện trên sách vở với hệ thống tư liệu, dẫn chứng lịch sử sinh động, linh hoạt, cụ thể, được tái hiện qua kênh hình vẽ, sơ đồ, băng video tạo được biểu tượng giúp học sinh nhớ lâu. Đồng thời, đi thực tế điền dã công trình lịch sử, phỏng vấn nhân chứng lịch sử, học sinh sẽ nắm bắt thực tế nhanh.

Học sinh được thoải mái vừa học, chơi, học trò tự chuẩn bị bài, và tự trình bày trước lớp về vấn đề đó. Còn thầy chỉ là người “cầm cân nảy mực”, là "trọng tài" cho cuộc tranh luận khoa học.

Cách thức kiểm tra kiến thức cũng đa dạng: Giải ô chữ, trò chơi truyền hình 3 dữ kiện (với dữ kiện khác nhau tương ứng điểm số khác nhau), trả lời nhanh, ngắn gọn nhất câu hỏi, trả lời trắc nghiệm đúng sai…

Tuy nhiên, thầy Lê Đình Cương - giáo viên Lịch sử trường THPT Nguyễn Tất Thành (Hà Nội) lại có quan điểm khác: “Đề mở chỉ nên là một dạng bài nằm trong đề thi tuyển sinh đại học cho các thí sinh”.

Một đề Lịch sử đánh giá học sinh toàn diện phải có sự kết hợp của 3 dạng bài: mở, trắc nghiệm, câu hỏi tự luận.

Với dạng đề tổng hợp này, đề mở có thể kiểm tra tư duy sáng tạo; bài trắc nghiệm rèn khả năng vắn tắt sự kiện; còn câu hỏi tự luận bộc lộ khả năng phân tích, tổng hợp của học sinh về sự kiện lịch sử.

Tuy nhiên, một cái khó là trong sách giáo khoa và phân phối chương trình Lịch sử lớp 12 không có 1 tiết nào dành cho ôn luyện.

Để thí sinh có thể tự tin làm dạng bài với kỹ năng tổng hợp trên, thầy Cương đề xuất: “Nên có giờ thực hành cho học sinh Lịch sử, giới hạn bớt kiến thức trong chương trình, hạn chế sự kiện không quan trọng, tránh tình trạng thầy trò “nhoai ra” mà không học hết kiến thức nền”.

Tâm lý chung của thí sinh là đặt nặng kết quả thi cử. Bên cạnh đó, thầy cô chưa rèn cho học sinh cách tư duy, bản lĩnh để bảo vệ quan điểm của mình, nên một cách an toàn nhất là thí sinh chép lại những gì đã được học trong sách giáo khoa. Vì đáp án và biểu điểm sẽ không nằm ngoài sách giáo khoa.

Địa lý: "Kín" sẽ an toàn hơn

Cô Nguyễn Thị Thu Anh, giáo viên Địa lý trường THPT Nguyễn Tất Thành, Hà Nội vừa chấm thi đại học môn Địa lý đánh giá: đổi mới của đề thi ĐH Địa lý năm nay là kiến thức rộng, bao quát toàn bộ chương trình, tránh tình trạng thí sinh học vẹt, học tủ.

Tuy nhiên, sự đổi mới này nằm trong quy chuẩn chung của đề thi đại học, chưa đạt đến mức đột phá, đồng thời, cũng khó áp dụng đề mở cho môn Địa lý vì “đặc trưng của môn Địa lý là thí sinh phải lượng hóa kiến thức một cách chính xác, chính vì thế, khó ra đề mở” – Cô Thu Anh nói.

Chứng minh cho quan điểm trên, cô Thu Anh đưa ra ví dụ là một câu hỏi mở: “Theo em, xu hướng biến đổi rừng của nước ta như thế nào?”

Có học sinh sẽ nói là rừng đang mất đi, có học sinh lại nói là diện tích rừng đang tăng lên. Nếu lượng hóa diện tích thì đúng là diện tích rừng đang tăng lên, nhưng theo những gì học sinh đang được, nghe, xem trên phương tiện thông tin đại chúng thì rừng đang bị tàn phá nặng nề.

Ở một khía cạnh khác nếu ra đề mở, sẽ có giáo viên chấp nhận lập luận của học sinh. Nhưng, cũng có giáo viên áp đặt cách suy nghĩ của mình, và đưa ra yêu cầu trong bài thi của thí sinh.

Về việc ra đề, thầy Đỗ Ngọc Tiến - Phó Hiệu trưởng Trường phổ thông Alphet Nobel - khẳng định: môn Địa không thể ra đề mở được như môn Văn vì đây là môn khoa học đòi hỏi sự chính xác - 2 nhân 2 nhất định phải bằng 4.

"Ra đề trước nhất phải tính đến sự an toàn. Người ra đề giỏi là phải tiên lượng trước được điểm. HS làm bài thấp điểm quá cũng không được. Ví dụ, Cục Khảo thí có chiến lược, đề ra như thế nào để khoảng 80% cả nước đạt được điểm trên trung bình. Thậm chí, có người ra đề giỏi còn tính toán được bao nhiêu phần trăm điểm 7, 8, 9.

Ra đề Địa cũng có thể mang tính chất mới, nhưng mới ở đây chỉ là có sự phân hóa cao hơn, tốt hơn" - Thầy Đỗ Ngọc Tiến.

“Năm trước, tôi chấm thi đã có học sinh viết: Tây Nguyên nằm ở phía Bắc nước ta, giáp Đông Anh, Thanh Trì, Hà Nội” - cô Thu Anh

Cô Vũ Thị Thơ, giáo viên Địa lý trường THPT A Phủ Lý, Hà Nam thì cho rằng: “Đề thi Địa lý hay, không cứ phải là đề “mở”! Địa lý khác với môn khoa học xã hội khác là còn có chút hơi hướng của tự nhiên, vì đặc thù đó, ra đề “mở” môn Địa khó hơn môn xã hội khác”.

Đặc biệt, với các thí sinh ở vùng sâu vùng xa, ít có điều kiện tiếp cận với nguồn thông tin, điều kiện học tập không tốt bằng thành thị, thì ra theo hướng đề ”mở” là “đánh đố” các em.

Theo cô Thơ, một đề thi đại học hay là đề thí sinh nào cũng có thể làm được, nhưng em học tốt sẽ có “đất” để phát huy khả năng sáng tạo phân tích, tổng hợp.

Ở khía cạnh học tập và giảng dạy, các phương pháp được áp dụng hiện nay vẫn chưa thể đáp ứng được bài thi mở (nếu có).

Áp dụng tối đa công cụ, phương pháp trực quan sinh động là một cách hướng dần học sinh biết cách tư duy để giải quyết đề bài thi “mở”. Nhưng cách dạy và học hiện nay, vẫn là dạy “chay”, học “chay”, học sinh có nhầm lẫn “ngô nghê” và sai sót trầm trọng về kiến thức cơ bản.

Trong môn Địa lý, học sinh được học sử dụng Át–lát. Thi tốt nghiệp và thi học sinh giỏi thì được sử dụng Át–lát còn thì ĐH thì lại không. Về thực chất, kỳ thi đại học tìm ra học sinh giỏi, chứ không phải tìm “chú vẹt”, nếu học sinh sử dụng Át–lát trong kỳ thi Đại học sẽ không phải mất quá nhiều thời gian học thuộc lòng. Đồng thời, đề thi có thể yêu cầu phân tích, tổng hợp, so sánh ở mức độ cao hơn để chọn được các em giỏi.

Trong khi đó, từ phía người học và đi thi, "đến bây giờ chưa học sinh nào chuẩn bị tinh thần để trả lời câu hỏi mở” - Phạm Thị Hồng Nhung - cựu học sinh lớp Chất lượng cao D trường THPT Nguyễn Tất Thành - chia sẻ.

Nhung bày tỏ: “Em rất thích hướng đề thi có thể bày tỏ quan niệm cá nhân, chứ không học thuộc là viết ra như cái máy photo. Dù đi học thêm cũng chỉ đọc chép thêm nhiều kiến thức cho yên tâm về tâm lý, chứ không làm chủ được kiến thức mình ghi nhận được”.

Với tâm lý đề ra bám chặt kiến thức sách giáo khoa, các thầy cô chủ động tóm tắt và hệ thống kiến thức trong sách giáo khoa để học sinh đi thi không bị mất điểm. Tuy nhiên, đây là việc học sinh cấp 3 hoàn toàn có thể tự làm được.

Theo Nhung: “Chỉ khi nào các thầy cô dạy học sinh cách tư duy như thế nào để tìm ra vấn đề, thì chừng đó, học sinh mới đủ tự tin trình bày vấn đề theo quan điểm của mình về vấn đề “mở””.

* Lưu Vân - Thu Thủy
Nguồn: VietNamNet.vn