Nhắc đến nhà Nguyễn trong chúng ta sẽ nhắc đến vua Hàm Nghi một vị vua yêu nước. Nhưng không chỉ có Hàm Nghi mà còn có rất nhiều vị vua có tinh thần yêu nước khác điển hình là vua Duy Tân. Với giai thoại sau hẳn thể hiện ít nhiều về vị vua ấy.
DUY TÂN và việc “chọn nhầm” Vua
(Lên ngôi 1907 – phế truất 1916)
----------***---------
Sau khi bắt giam vua Thành Thái, viện Toàn quyền Dông Dương, viện Khâm sứ Trung kỳ Levécque và một số viên chức Pháp tháp tùng, rầm rộ kéo vào Đại Nội, triệu tập đủ các quan đại thần của Nam triều nhằm mục đích chọn một vị kế vị Thành Thái.
Pháp buộc Nam triều phải đem ra trình diện tất cả các hoàng tử con cảu vua Thành Thái, để Pháp “chọn mặt gửi vàn”. Sau khi ăn mặc chỉnh tề, các hoàng tử được đưa ra trước “Hội đồng Thượng đỉnh”. Nhưng khi kiểm lại thì thiếu mất hoàng tử Vĩnh San lên tám tuổi. Pháp buộc phải tìm cho ra mới thôi. Lúc đó tất cả các thị vệ và cung nữ đang phục dịch trong cung cấm được huy động đi tìm.
Đợi đã lâu mà không thấy người triều đình mang hoàng tử đến, viên toàn quyền Pháp tỏ vẻ giận dữ, toan bỏ về thì một cận vệ dẫn hoàng tử đến.
Lúc ấy Vĩnh San mặt mũi lem luốc, áo quần dính đầy mạng nhện.Dình thần bèn giải thích vì sợ làm hoàng đế nên mới trốn chui trốn nhủi mới ra cơ sự như thế. Để kịp trình diện hoàng tử không kịp tắm rửa.
Khi nghe Đình thần giải thích như vậy viên Toàn quyền tỏ vẻ mãn nguyện lắm (vì mục đích của Pháp là đưa lên ngôi một ông vua đần độn, không có tinh thần chống Pháp, càng nỏh tuổi càng tốt để dễ sai khiến).
Chúng khôn ngờ rằng hòng tử Vĩnh San vắng mặt là vì chui xuống dưới bộ rầm hạ trong cung điện để bắt dế (chứ không phải vì sợ).
Ít hôm sau, trong buổi lễ đăng quang, có viên Toàn quyền và đoàn tùy tùng, hoàng tử dáng điệu chững chạc như người lớn, đối đáp vời viên đại diện Pháp rất lưu loát, tỏ ra thông minh lạ thường. Đôi khi “tiểu” hoàng đế còn có những câu trịch thượng và xóc óc, khiến cho viên Toàn quyền thiếu chút nữa ngã bổ chửng.
Hẳn viên Toàn quyền này còn hối tiếc nhiều hơn khi chín nam sau thì chính hoàng tử do chúng chọn, trên ngôi vị hoàng đế đã cầm đầu cuộc khởi nghĩa chống Pháp vào đêm 2 rạng ngày 3 tháng 5 năm 1916.
Hoàng tử Vĩnh San lên ngôi lúc tám tuổi, lấy hiệu là Duy Tân .
Trong chiến tranh chống phát xít 1939-1945 vua Duy Tân tình nguyện gia nhập quân đội của “nước Pháp tự do”( lúc này Duy Tân ở bên Pháp).Khi dồng minh chiến thắng, ông giải ngũ với hàm thiếu tá không quân.Tháng 10 năm 1945 ông trở về Việt Nam nhưng bị tai nạn máy bay và mất trên đường đi thăm vợ con ở đảo Réunion, thọ 46 tuổi.
Trích trong các đời vua chúa nhà Nguyễn, chín chúa, mười ba vua.