|
 Tiêu đề: Về lai lịch một "người Thăng Long gốc" : Lý Thường Kiệt | |
| |  |  |  | | | GS. LÊ VĂN LAN
Về lai lịch một "người Thăng Long gốc" : Lý Thường Kiệt
Trông ra phố Nam Đồng ngày trước (nay: phố Nguyễn Lương Bằng) và ngôi đình làng Nam Đồng (Năm Đồng). Đình thờ Lý Thường Kiệt, với cớ: nơi đây là đất mai táng người anh hùng dân tộc thời Lý.
Thông tin này cần được kiểm chứng, nhưng, dù sao thì cũng có phần phù hợp (phụ họa) được với một "tín hiệu chìm" khác: không một dòng sử quan phương nào chép về việc đã đưa linh cữu vị đại danh thần đồng thời là đại danh tướng Lý triều, sau khi mất, về một nơi nào - thường, theo quy luật trung cổ, thì phải là nơi chính quán - mà lại ở ngoài Thăng Long! Có nghĩa ông là người Thăng Long.
Hiện có hai thuyết, xuất nhập về chi tiết, nhưng đại để, thì đều trực tiếp nói rõ: Lý Thường Kiệt gốc người Thăng Long. Cả hai thuyết đều chỉ ra rằng: Lý Thường Kiệt là người Làng An (Yên) Xá (Sau đổi là Cơ Xá) trên bãi sông Hồng, phía sau thành Thăng Long. Nhưng, thuyết thứ nhất (dựa vào sách "Tây Hồ chí") cho rằng, trước khi trở thành người (và phúc thần) An (Yên) Xá, thì quê gốc Lý Thường Kiệt là: Làng Bình Sa.
Vào thời Lý Thái Tổ định đô, do việc mở mang kinh thành, làng Bình Sa phải di dời ra mạn bãi sông Hồng, nhường đất cho vua xây thành. Người Bình Sa, vì lẽ đó, trở thành người An (yên) Xá, tức Cơ Xá. Còn thuyết thứ hai, thì cũng nói đến việc Lý Thường Kiệt dời quê gốc ra bãi sông Hồng để thành người An (Yên) - Cơ Xá, nhưng lại (theo sự chỉ dẫn quan phương của các sách "Đại Việt sử ký toàn thư", "Lịch triều hiến chương loại chí"...) mà cho rằng chốn quê gốc ấy, là: phường Thái Hòa.
Nay, thử làm việc dung hợp hai thuyết này, thì có thể thấy ra một điều là: trong khi chỉ định làng Bình Sa như một chốn quê gốc của Lý Thường Kiệt, thuyết thứ nhất cũng đồng thời chỉ định vị trí xa xưa của làng này, là ở phía nam Hồ Tây. Và, khi nghiên cứu về vị trí của phường Thái Hòa, nhiều học giả đã cho rằng phường này vào thời Lý ở về mạn Tây thành Thăng Long (chỗ có núi Cung, gần các làng Ngọc Hà - Vĩnh Phúc xưa). Thế thì, ở đây, chẳng có gì là mâu thuẫn (khác biệt) cả (hoặc nhiều). Bởi vì: núi Cung (Ngọc Hà - Vĩnh Phúc) cũng chính là miền đất ở sát ngay bờ nam Hồ Tây (chỉ cách có một con đê - thành, cũng chính là vòng tường đất "La Thành" (đại La Thành) thời Lý Trần mà nay là đường Hoàng Hoa Thám.
Vậy, có thể cho rằng: Quê gốc của Lý Thường Kiệt là ở đất phía nam Hồ Tây, đồng thời là mạn tây (ngoài cửa Tây) thành Thăng Long. Cái tên Bình Sa (diễn nôm là "Bãi cát phẳng") của đất ấy, gần với đặc trưng cảnh quan tự nhiên (thiên nhiên) của nơi này thuở sơ khai nên có thể là địa danh cổ truyền và hồi cổ, về và từ thời "tiền Thăng Long" khi đất kinh kỳ còn chưa được mấy khai phá (khai thác). Còn, tên Thái Hòa (các cổ thư quan phương, chép kèm với tên này, đều dùng rõ chữ "phường"), gần với văn hóa phong kiến (cung đình), nên có thể là địa danh - cũng của nơi này - thuộc về thời "đô thị hóa trung cổ" (cung đình hóa): "Thời kỳ Thăng Long" cả hai địa danh đều thuộc về, và chỉ về, một địa điểm (địa bàn): quê gốc của Lý Thường Kiệt.
(Chính từ chỗ này mà ta hiểu ra được: vì sao, sách" Tây Hồ chí" (và "Long thành vật sự") lại chép rõ về con đường mà ngày xưa, Lý Thường Kiệt đã thường đi để theo học thầy Lý Thường Kiệt đã thường đi để theo học thầy Lý Công ẩn ở trường Bái Ân , là: men theo bờ nam Hồ Tây; và, vì sao, lời kể dân gian vùng núi Cung, lại giỉ thích rằng: Sở dĩ núi có tên này, là bởi vì ngày xưa, ở đây có cung điện (phủ đệ, dinh thự) của một vị quan lớn lắm!)
Việc tìm hiểu con đường (cung cách) dẫn đến chỗ Lý Thường Kiệt trở thành người - Thăng Long - gốc từ nghìn năm trước, sẽ (và đã) là một trường hợp vừa điển hình, vừa hiếm lạ - để nghiên cứu ra được nhiều vấn đề dân số học Thăng Long (trong đó, có vấn đề về nguồn gốc và đặc trưng cư dân đô thị này) vào lúc mới định đô.
Hiện có một đầu mối - đúng hơn: một đầu mối kép - rất quan trọng, có thể giúp vào việc lần giở (mở) lại con đường ấy. Đó là: người cha của Lý Thường Kiệt, không phải họ Lý, mà là họ Ngô, và: ông họ Ngô này, có nhiều liên quan đến đất Thanh Hóa.
Tất nhiên các tài liệu, đều chép: họ tên người cha của Lý Thường Kiệt là Ngô An Ngữ, và: vào năm 1031 (lúc ấy, Lý Thường Kiệt 13 tuổi - "tuổi ta", tức: tính cả "tuổi mụ") ông họ Ngô này - giữ một chức quan võ của Lý triều - đã vâng mệnh vua Lý Thái Tông, từ Thăng Long, vào "đi tuần" miền Thanh Hóa, và mất tại đó.
Sự việc này, lâu nay, chỉ được sử sách khai thác ở khía cạnh trình bày về nhân cách Lý Thường Kiệt, tức chỉ quản g bá cho tính hiếu thảo của chú bé Ngô Tuấn - tên thực của Lý Thường Kiệt, khi ấy - đã "đêm ngày thương khóc" cái chết của cha đẻ mình, như thế nào. Nhưng gần đây, với việc dòng họ Ngô hiện đại, đã lập và công bố "tộc phả họ Ngô" (với nhiều chi tiết, tình tiết) phong phú, thú vị - tuy một số trong đó cũng còn cần được kiểm chứng giám định thêm) ta đã có thể nhận ra nhiều manh mối hơn, của sự việc này, ấy là căn cứ vào "Tộc phả họ Ngô" - Ngô An Ngữ, đầu tiên, đã theo giúp Lý Công Uẩn, khi ông này còn (và mới) là một quan chức triều Tiền Lê ở Hoa Lư, do đó, khi có việc dời đô (Hoa Lư) và định đô (Thăng Long) năm 1010, Lý Công Uẩn đã mang theo cả Ngô An Ngữ về triều đình Thăng Long. Trở thành người Thăng Long (một đời), Ngô An Ngữ đã lấy vợ (bà này, họ Hàn) là người phường Thái Hòa khi ấy, và, 9 năm sau ngày định đô - tức: năm 1019 - thì sinh hạ được cậu con trai đầu lòng, hết sức khôi ngô, tuấn tú, cho nên (bèn) đặt tên là: Ngô Tuấn - cái tên đầu tiên và chính gốc của Lý Thường Kiệt, trước khi được vua Lý và Lý triều ưu ái ban cho (đổi gọi) cái tên này.
"Tộc phả họ Ngô" còn cho biết: Ngô An Ngữ đã từ Thanh Hóa mà đi theo Lý Công Uẩn! Như vậy, ông này là một "chuyên gia" về Thanh Hóa. Và vì thế (nhờ thế) vẫn tiếp tục phục vụ triều đại Lý Thái Tông với tư cáhc này Ngô An Ngữ mới đuực phái đi tuần" (hoặc: "tuần kiểm") miền Thanh Hóa 1031, và mất ở đó.
Vì sao Ngô An Ngữ có nhiều gắn bó (liên quan) đến Thanh Hóa vậy? Tiếp tục tra tìm trong "Tộc phả họ Ngô", ta thấy ra một điều quan trọng và thú vị: ông họ Ngô này, chính là trực hệ (thế hệ sau) của ông họ Ngô khác, vốn đã được chính sử nhiều lần nói đến, với tư cách và hành trang của một nhân vật lịch sử đích thực: Sứ quân Ngô Xương Xí, từng - trong thời "Loạn Thập nhị sứ quân" (giữa thế kỷ X) - có căn cứ/và hùng cứ/ở đất Bình Kiều - Thanh Hoá.
Ngược được từ Ngô An Ngữ lên tới Ngô Xương Xí, thì, đến nay, ta đã có thể - dễ dàng và may mắn - gặp được chính sử. Bởi vì, tất cả các tài liệu sử cũ đều lưu chép: Ngô Xương Xí là con của Thiên Sách Vương Ngô Xương Ngập - hoàng tử trưởng của Ngô Vương Quyền. Từ những rối ren của vương triều Ngô sau khi Ngô Quyền mất (năm 944), rồi Ngô Xương Ngập cũng mất (năm 944), rồi Ngô Xương Ngập cũng mất (năm 954), và em của ngô Xương Ngập (chú của Ngô Xương Xí) là Nam Tấn Vương Ngô Xương Văn rồi cũng mất (năm 965), mở đầu/ và ở trong/cục diện "Loạn thập nhị sứ quân", Ngô Xương Xí đã tự mình cũng trở thành một "sứ quân", tranh giành quyền lực với các "sứ quân" khác, nhờ (dựa vào) căn cứ Bình Kiều của mình ở Thanh Hóa.
Vì sao, trong khi các "sứ quân" khác, đều chiếm lĩnh và dựa vào các căn cứ của họ ở ngoài miền trung du và đồng bằng Bắc Bộ, thì riêng Ngô Xương Xí lại lựa chọn/và chạy vào/trong đất Thanh Hóa?
Dễ dàng giải đáp điều này: Bởi vì, "bà nội" (Dương Thị Như Ngọc) và cả "ông trẻ" (Dương Tam Kha - em trai bà nội nữa), rồi "cụ ngoại" (Dương Đình (Diên) Nghệ) nữa, của Ngô Xương Xí, đều là người ở/và lập nghiệp từ/Thanh Hoá: Đất Dương Xá (làng Giàng)! và, đây mới là điều quan trọng nhất: chính ông nội của Ngô Xương Xí (tức: "cụ nội" của Ngô An Ngữ, và "kỵ nội" của Ngô Tuấn - Lý Thường Kiệt) là Ngô Quyền (Ngô Vương Quyền) tuy quê gốc ở Đường Lâm (Sơn Tây) nhưng cũng lại chsinh là rể đất Thanh (con rể của Dương Đình (Diên) Nghệ) và cũng đã từng từ đây mà lập nghiệp: đem lực lượng (của họ Dương) từ đất Thanh ra Bắc, mở "chiến dịch kép" - tiêu diệt kẻ phản bội Kiều Công Tiễn ở Đại La và cả phá quân xâm lược Nam Hán ở Bạch đằng, năm 938!
(Roc ra điều này, ta sẽ lại có cơ sở và tiền lệ, để hiểu: vì sao mỗi khi đất Thanh Hóa có điều bất ổn (dưới triều đại Lý Thái Tông), hoặc cần quản lý tốt (dưới triều đại Lý Nhân Tông), thì ở tất cả những trường hợp ấy, đến lượt Lý Thường Kiệt: Ông đều được phái đi từ Thăng Long, để "thanh tra, vỗ về", hoặc "trị nhậm, mở mang", và đều "hoàn thành nhiệm vụ" rất tốt đẹp và trở về kinh kỳ.
Lý Thường Kiệt (Ngô Tuấn), vậy, không những là người Thăng Long gốc (đời thứ hai), mà còn là cháu chắt chút (đời thứ năm) của cụ Tổ ("Kỵ") Ngô Quyền.
Con đường để Lý Thường Kiệt trở thành một nhân vật lịch sử lớn, vậy là đã trải qua một hành trình trăm năm - dài từ thê skỷ X chuyển qua thê skỷ XI - và đã dẫn qua nhiều miền đất nước - từ quê nội Sơn Tây, qua quê ngoại Thanh Hoá, mà về đến Thăng Long. Đấy là con người biết kế tục truyền thống (tinh anh) của dòng họ, và biết kế tục giá trị (tinh hoa) của nhiều nguồn, để mà một khi đã trở thành người thị dân kinh đô, thì ở trên "đất rồng thiêng", biết hưởng dụng (khai thác) các vị thế thuận lợi của và từ chốn kinh kỳ vào lúc mới định đô và khai sáng vương triều, nỗ lực lập trí và hành động, do đó, thăng tiến mạnh mẽ được cho cuộc đời và sự nghiệp bản thân, đồng thời, thăng hoa đẹp để được cho chốn quê hương kinh kỳ của đất nước này.
(Tạp chí Thăng Long Hà Nội ngàn năm - Số 7/2002) | |  |  |  |
|
|
Mon Jun 23, 2008 6:30 pm
