Ngày 11 tháng chạp (âl), năm Bính Thìn (8-1-1077) tướng Tống là Quách Quỳ từ Tư Minh, Bằng Tường kéo đại quân qua cửa Nam Quan tiến về phía Giáp Khẩu.

Ngày 11 tháng chạp (âl), năm Bính Thìn (8-1-1077) tướng Tống là Quách Quỳ từ Tư Minh, Bằng Tường kéo đại quân qua cửa Nam Quan tiến về phía Giáp Khẩu. Ngày 21 tháng chạp (18-1-1077) Triệu Tiết chỉ huy theo hướng Lạng Sơn tiến vào xâm lược nước ta, quân của Quách Quỳ đã tới sông Phú Lương (sông Cầu). Quách Quỳ cho đóng quân ở khu vực Thị Cầu. Đến thời điểm này, quân Tống đã tập hợp đầy đủ ở mặt bắc sông Cầu từ bến đò Như Nguyệt đến chân núi Nham Biều, chỉ cách quân ta bởi dòng sông Cầu. Khi quân Tống tiến tới bờ bắc sông Cầu mới biết quân Đại Việt làm phòng tuyến sông Như Nguyệt rất kiên cố ngăn chặn chúng lại bên bờ nam, do Lý Thường Kiệt bố trí, dài khoảng 30km. Quân Tống nhiều lần tìm cách vượt sông, Quách Quỳ cho làm cầu phao, đóng bè để qua sông. Quân ta lâm vào tình trạng nguy khốn, Lý Thường Kiệt đã dùng kế sai người giả làm thần dân nấp ở bên bờ Nam bến đò Như Nguyệt, đọc thơ động viên tinh thần binh sĩ với những lời lẽ bất hủ được truyền mãi muôn đời: đó là bài thơ thần “Nam quốc sơn hà”.

Nhiều lần quân Tống đưa quân sang sông tập kích quân ta, nhưng các đợt tập kích đó đều bị mai phục, chặn đánh giữ dội ở bờ nam sông Như Nguyệt. Địch buộc phải lui về bờ Bắc, củng cố phòng ngự, lực lượng thì ngày càng bị tiêu hao. Cánh quân thủy phối hợp cũng bị chặn đánh, không tiếp ứng được.

Không vượt được sông, cả hai cánh quân Tống đều bị tổn thương nặng, hoang mang, thiếu ăn, lương hết, quân lính chết quá nửa. Lý Thường Kiệt và triều đình nhà Lý đã chủ động đặt vấn đề nghị hòa, bớt đổ máu và mở đường thoát cho quân Tống, chấm dứt chiến tranh. Quân Tống do Quách Quỳ cầm đầu chấp nhận nghị hòa, rút quân về nước. Quân nhà Lý bám sát địch trên đường rút lui, lần lượt thu hồi các đất đai bị địch chiếm đóng. Hai năm sau, vùng đất cuối cùng thuộc châu Quảng Nguyên (Cao Bằng) đã được thu phục. Âm mưu thôn tính Đại Việt của nhà Tống bị thất bại. Cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược của nhân dân ta do Lý Thường Kiệt chỉ huy đã thắng lợi hoàn toàn.