Hai ngày sau khi ĐVNTTGPQ được thành lập, các chiến sĩ được lệnh đi chiến đấu với mục tiêu được Bác dặn: "Trận đầu nhất định phải thắng". Đội hành quân xuống cánh đồng Kim Mã. Tuy lúc này quân số mới là Trung đội nhưng theo lời của chỉ huy Võ Nguyên Giáp (sau là Đại tướng đầu tiên của quân đội ta): "Mặc dầu chỉ có một trung đội, nhưng từ trước đến nay chưa bao giờ bộ đội tập trung đông như thế này, tôi nhìn trước, ngó sau, thấy đoàn quân dài tít tắp".


Trận Phay Khắt

Làng Phay Khắt thuộc xã Tam Lộng, có khoảng mươi nóc nhà, là một làng "hoàn toàn"-ai cũng là hội viên hội cứu quốc. Địch chiếm nhà cán bộ Lạc để đóng quân. Quân địch ở đây có khoảng 20 tên do 1 tên đồn trưởng Pháp chỉ huy.

Mọi hoạt động và cách bố trí của đồn đều đã được bé Hồng trinh sát và báo lại. Đội đã đặt kế hoạch giả trang thành 1 toán lĩnh dõng ở châu đi tuần về để đột nhập đồn địch. Các cơ sở đã tìm gặp những Hội viên cứu quốc từng là lính dõng, cựu binh, mượn vài chục bộ quần áo lính dõng và lính tập. Nón lá được các nữ Hội viên khâu. Và trước đó, khi Đội đi qua cơ quan in báo Việt Nam Độc lập đã nhờ đánh 1 giấy đi tuần giả. Trỏ dấu đỏ chót bằng củ khoai rất khéo. Hồi đó, những giấy giới thiệu đánh bằng máy là loại giấy có giá trị. Trước khi tấn công, trinh sát cho biết, thằng Tây đồn đã lên châu. Đội bị hụt mất một đối tượng.

5 giờ chiều, dân làng Phay Khắt bỗng thấy toán lính dõng, đầu đội nón bọc vải xanh, vàng, trắng, mình mặc quần áo chàm, chân quấn xà cạp,đi đầu là một viên đội "xếp" và hai lính khố xanh, từ phía châu Nguyên Bình tiến vào. Đến Cổng làng, một người chìa giấy cho tên gác xem, rồi chia ba toán đang hoàng đi thẳng vào đồn.

Tiểu đội trưởng Thu Sơn, mặc bộ kaki lính tập, xách tiểu liên đi đầu, đến trước tên gác cổng đồn địch, hỏi bằng một giọng hách dịch:
- Quan Tây có nhà không? Chúng tao đi tuần.

Rồi tiểu đội trưởng rút mảnh giấy, chìa trước mặt hắn rồi gạt sang một bên, đi thẳng vào đồn. Tiểu đội 1 đi theo sau, bao vây kho súng. Tiểu đội 2 đi liền sau đó, bao vây chung quanh nhà binh lính ở. Khi đó, lính địch tên ăn cơm trong nhà, tên phơi quần áo ngoài sân.

Tiểu đội trưởng Thu Sơn hô dõng dạc bằng tiếng Pháp:
- Rassemblement! (Rátsămmăng: Tập hợp)

17 tên lính và 1 tên cai hợp lại giữa sân. Tiểu đội trưởng Thu Sơn chĩa ngang tiểu liên, hô lớn:
- Chúng tôi là quân cách mạng, anh em giơ tay đầu hàng sẽ không giết ai hết, giơ tay lên!

Hoàn toàn bị bất ngờ, không kịp đối phó, tất cả binh lính trong đồn giơ tay đầu hàng.

Giữa lúc đó trinh sát báo cáo tên Tây đồn sắp về. Chỉ huy Võ Nguyên Giáp đề ra kế hoạch bắt sống, rồi dùng công tác địch vận, có thể gây ảnh hưởng chính trị, hạn chế một phần nào phản ứng của địch. Chỉ khi địch chống trả hay bỏ chạy thì mới nổ súng.

Tên đồn trưởng Pháp ngồi trên mình con ngựa to lớn, đủng đỉnh đi vào đồn như ngày thường. Hắn định xuống ngựa thì nghe thấy tiếng thétL
- Giơ tay lên!

Bất ngờ chiến sĩ Luận nổ súng, các chiến sĩ đã khó nén được lòng căm thù khi thấy mặt quân địch. Tên Tây và con ngựa trúng đạn, lăm xuống sân.

Trước tình hình giờ đã khác so với dự kiến, Đội đã đặt ra kế hoạch cho đồng bào. Đồn địch được quét sạch-Không còn sót lại thứ gì có thể dùng được. Màn, chăn, lợn, gà, bát, đĩa ... được phân phát cho người dân. Đem chôn xác tên Tây, xóa sạch dấu vết. Đội đã giải tích và động viên đồng bào, kế hoạch là khi đế quốc đưa lính về tra hỏi, chỉ cần nói: "Thấy có một toán lính ở châu về vào trong đồn, rồi thấy tất cả lính trong đồn kéo theo toán lính này đi đâu không biết". Cho thanh niên lánh khỏi làng đề phòng khủng bố.

Sau đó, Đội để lại trước cửa đồn mảnh giấy bằng tiếng Pháp: "Chúng tôi đã cùng Việt Minh đi đánh Nhật rồi", dong tù binh ra khỏi sân và mang theo chiến lợi phẩm. Đoàn quân tiến đến một quả đồi thuộc xã Cẩm Lý, cách Phay Khắt 15 km. Riêng chiến sĩ Trọng Khánh ở lại với 20 tù binh. Trong số đó sẽ chọn ra những người tốt tình nguyện ở lại bổ sung cho vào Đội, giải thích rồi thả số còn lại.

Trong trận này, quân đội thu được số súng ống kha khá, những chiến sĩ mang súng kíp đã trao cho tự vệ và mang theo súng trường. Nhưng có một vấn đề là đồn này rất ít đạn, chưa bổ sung được đạn dược là vấn đề cấp bách hơn lúc bấy giờ. Một vấn đề được đặt ra là làm sao để trận sau phải lấy được thật nhiều đạn

Trận Nà Ngần


Mục tiêu của trận chiến đấu thứ hai là đồn Nà Ngần, cách Phay Khắt khoảng 25 km. Địch đóng tại nhà tên lý trưởng-ngôi nhà kiên cố nhất trong làng, đào hào, đắp luỹ, rào kín nhiều lớp. Quân ta đến Nà Ngần khi trời còn tối, đợi sương tạn hẳn, trời sáng rõ, cả đội tiến thẳn về phía đồn.

Toàn đội đã cải trang từ hôm trước bằng quần áo lấy được tại Phai Khắt. Lão hội viên Toàn, người Mán, bí danh Phạm Ngũ Lão, cùng hai Hội viên trung kiên khác đóng vai 3 đồng bào bị bắt với dây thừng trói ở khuỷu tay.

Khi Đội đến trước quả đồi vị trí của địch, các chiến sĩ nói chuyện ầm lên để địch chú ý đến trang phục và những người giả bị bắt đi dẫn trước.

Tiểu đội trưởng Thu Sơn đi với tổ xung phong đầu tiên, chìa giấy cho lính gác xem. Chiến sĩ Đắc rút điếu thuốc lá mời hắn. Bọn gác và mấy tên lính địch trong đồn chạy ra, tố mắt nhìn và hỏi íu tít:
- Lại bắt được Mán Cộng sản à?

Tiểu đội trưởng Thu Sơn và Tiểu đội trưởng Mậu tiến vào đồn. Chiến sĩ Đắc ở trước cửa đồn dềnh dàng nói chuyện với vài tên địch.

Hôm đấy, cả hai tên Pháp mới lên tỉnh, quyền chỉ huy giao cho một tên Quản khố đỏ nổi tiếng phản động.

Khi bộ đội vào, bọn lính tên đang đi rửa mặt, tên thu dọn chăn màn, súng còn gác trên giá còn tên Quản đã dậy sớm ngồi ở bàn làm việc.

4 Chiến sĩ GPQ tiến lại án ngữ kho súng. Tiểu đội trưởng Thu Sơn và Mậu đang nói chuyện với một tên, bất thần chĩa ngang súng, hô lớn:
- Chúng tôi là quân cách mạng đến lấy súng của Tây, tất cả giơ tay lên, không thì bắn!

Ngoài cổng, chiến sĩ Đắc giật súng của tên gác, chĩa lên chòi canh, bắt tên địch trên đó hạ súng. Nghe tiếng hô, cả đồn nhốn nháo. Phần lớn hoảng hốt, giơ tay, tên quỳ, tên đứng. Mấy tên nhảy qua hàng rào định chạy trốn. Tên Quản chụp lấy khẩu súng bóp cò. Tiểu đội trưởng Thu Sơn lập tức kết liễu đời hắn.

Tiểu đội 2 chẹn các cửa, chia thành các tổ vây bắt tù binh, tiêu diệt 4 tên kháng cự. Tiểu đội 3 xông vào tiếp ứng, vừa bắn chỉ thiên, vừa gọi hàng. Hoàng Văn Thái, phụ trách tình báo và kế hoạch tác chiến của Đội (sau là Đại tướng-Tổng Tham mưu trưởng) giương cao lá cờ đỏ sao vàng, phất mạnh giữa đồn địch.

Trận đánh kết thúc trong dăm phút, toàn bộ binh lính địch đầu hàng. Về phía ta, Nông Văn Bê bị thương ở ngón tay do tên Quản.

Bộ đội nhanh chóng thu xếp chiến trường, thu thập súng đạn, tài liệu, phát truyền đơn và biểu ngữ. Tù bính được tập hợp giữa sân, các nữ chiến sĩ Cầm, Loan, Thanh của đội đã giải thích cho họ. Phần lớn binh lính xin trở về quê quán, đều được cấp tiền. Các chiến sĩ ta gửi trả lại đồ đạc thu nhầm của họ. Binh lính đều rất cảm kích và thề sẽ không bao giờ nổ súng vào quân cách mạng.

Hai mươi phút sau, bộ đội rút khỏi mang theo chiến lợi phẩm. Mỗi người mang theo 2-3 khẩu súng. Các chiến sĩ vừa đi vừa hát bài Tiếng súng reo. Núi rừng vang vọng những tiếng ca hùng tráng như muốn chia vui cùng đội quân chiến thắng. Đi ngang quả đồi trước đồn, ngoảnh lại thấy nhân dân và binh lính giơ tay cao chào tạm biệt.